Bugünkü makalemizde son yılların modası akvaryum desen akvaryum değil, ağaca benziyo desen ağaca benzemeyen teraryumlar hakkında nedir ? , nasıl yapılır? ve Nasıl Bakılır? konularını işleyeceğiz. Aslında teraryumların ne olduğu konusunda hiçbir fikrim yok demeniz imkansız. Çünkü artık o kadar çok yaygınlaştılar ki bir dostunuzun evinde , arkadaşınızın ofis masasında ya da herhangi bir derginin bitki ve bahçeler ile ilgili kısmında görmeniz olası. Teraryumlar; aslında çok fazla bakıma ihtiyaç duymayan , cam fanusların içerisinde bir takım bitkilerin ahenkleştiği mini bahçeler. Aslında bu yazıyı kaleme alırkan yaklaşan anneler gününe anneler günü hediyesi olarak annenize ya da sevgililer gününde sevgiliye sürpriz yapmak isteyenleri düşünerek hazırladık.
Tamam da arkadaş teraryum nedir peki? Niye böyle bir akım çıkmış? Görüntüsü çok güzel fakat ben nasıl evde yapacağım ve sonrasında nasıl bakacağım diye aklınızı kurcalayan sorularınız varsa yazımızın devamında teraryumlar hakkında yeteri kadar aydınlanacağınızın sözünü verebilirim.
Teraryum nedir?
Teraryum aslında latince “terrarium” kelimesinden geliyor. “Terra” Toprak , “arium” da akvaryum demek. Kısacası bildiğimiz balıkların yüzdüğü içi su dolu akvaryumun toprak ve çiçekli versiyonu.
Teraryumlar aslında dünya üzerindeki bazı sistemlerin taklitidir diyebiliriz. Özellikle de tropical bölgelerdeki ekosistemlerin takliti. Tropik bölgelerin ekosistemlerine bakıldığında bolca yağmur , ardından sıcaklıkla gelen buharlaşma ardından tekrar yağmur yağması gibi sürekli kendini tekrarlayan bir sisteme sahiptirler. Teraryumlar da kendi içlerinde bir sisteme sadık kalıp yaşamlarını idame ettirmek için uygun şartları ve koşulları kendilerine sağlarlar.
Kısacası teraryumların bir eko sisteme sahip olduklarını bilerek baktığımızda , ofisteki masalarda ya da evimizin bir köşesinde duran mükemmel görünüme sahip bir dekorasyon objesi değil, içerisindeki taşıyla, toprağıyla, nemiyle ve bitkileriyle yaşayan minik bahçeler olarak kabul edebiliriz.
Teraryum nerden çıkmış?
Bu kadar ekosistem ve tropik bölge demişken ilk olarak akla tropical bölgelerden olan güney amerika ya da afrika kıyıları gelmiş olabilir. Fakat aslında teraryumlarda ingiltere’den çıkmıştır.
Peki diyeceksiniz, İngilterenin bitki örtüsü, havası, sıcaklığı ve doğası bu tarz bitkilerin nasıl yaşamasına elvermiş? Aslında 1800’lü yılların başında botanik bilimi ile uğraşan Dr. Nathaniel Ward’un yetiştirmeye çalıştığı bitkiler londra’nın kasvetli havasına ayak uydurmadan ölüveriyorlarmış. Fakat günlerden bir gün Dr. Nahhaniel cam fanusların dibinde kalan topraklar üzerinde ufak ufak yeşilliklerin filizlendiğini görmüş ve bu konu üzerine kafa yorup mikro sistemleri, iklimleri bu minik bahçeler üzerinde denemeye başlamış. Böylece 1800’lü yılları takip eden yıllarda botanik ile uğraşanların lugatına bu mini bahçeler eklenmiş.
Dünyamızın her geçen gün yaşanmaz bir hale geldiği, bitki örtüsünün iyice azaldığı, ağaçların yerine devasa binaların dikilmesinden midir bilinmez , son yıllarda teraryumlar birçok çiçek satışı yapan yerlerde kolaylıkla bulunabiliyor ya da nasıl yapılacağına dair detaylı eğitimler veren kurslar yaygınlaşıyor.
Teraryum’larda Her Bitki Yetiştirilir mi?
Cevabımız kesinlikle hayır. Terraryum ekosistemleri içerisinde istediğiniz bitkiyi yetiştiremezsiniz. Çünkü teraryumlar ortamları sebebi ile daha çok nemli, sulak ve büyük ağaçların gölgesinde yaşayan bitkilere sahip çıkıyor. Bu yüzden teraryum kurmaya karar verdiğinizde bu tarz ekosistemler içerisinde yaşamaya elverişli bitkileri tercih etmelisiniz. Domates ya da biber yetiştirmek gibi bir fikriniz var ise; balkonunuzdaki büyük saksılarda ve güneş alan yerlerde yetiştirebilirsiniz:)
Aslında kolay ve çabucak bir teraryum bahçesi yapayım , amatör birşey olsun diye düşünüyorsanız sokaklardaki duvar diplerinde, belediyenin peysaj yaptığı alanlarda istenmeyen otların ve yabani bitkileri büyüdüğünü görebilirsiniz. Bu tarz yosun, minik ot ve yabani bitkiyi söküp kendi teraryumunuzda kullanabilirsiniz. Fakat göze hoş gelsin , süper bir işçilik yapıp salonumun baş köşesine yaptığım teraryumu koyacağım diyorsanız biraz sera, fidanlık ve botantik bahçe gezmelisiniz.
Beni hiç uğraştırmayın ben öle tek tek botanik bahçe gezemem. İnternette fidan, ağaç, tohum ya da bitki satan sitelerden alırım kapıma kadar gelir diyorsanız; sizler için birkaç teraryum bitkisini yazacağım. Teraryumlar içerisinde büyümelerine olanak sağladıkları bitkiler şu şekilde; Küçük boyutlardaki eğrelti otları, fitonya, minik menekşeler, arapsaçları, yosunlar, afilli isimleri ile; Peperomia, Selaginella, Hemianthus callitrichoides, Hydrocotyle leucocephala, Hydrocotyle sibthorpioides.
Buradaki asıl önemli olan konu ; seçtiğiniz bitkilerin nemli ortamlara alışkın ve çok hızlı büyüyen değil , güçlü ve minyatür bitkiler olmasıdır. Eğer teraryumunuz içerisinde birkaç farklı bitki türünü ağırlıyacaksanız, birbirleri ile güzel geçinen türleri seçmeye özen gösterin.
Teraryum Nasıl Yapılır?
Teraryumların nereden geldiğini ve nereye gittiklerini iyice öğrendiğime göre ; sıra geldi evimizde kendi seçtiğimiz bitkiler ile nasıl teraryum yapılacağına.
Gerekli Malzemeler:
- Cam Fanus: Eğer ilk defa teraryum yapacak iseniz; Öle şatafatlı , büyük cam fanuslar arayışı içerisinde olmayın zaten ilk yapılan teraryumlar çoğu zaman hüsranla sonuçlanabilir. Bu yüzden evinizdeki cam şekerlikleri, içine salça koyulan büyük kavanozları ya da seramikten yapılmış derin kapları kullanabilirsiniz.
- Çakıl Taşı: Bir Teraryumun olmazsa olmazı çakıl taşlarıdır. Çünkü çakıl taşları sulama yapılırken drenajı sağlayan en önemli parçadır.
- Eldiven: Cam fanus gibi üzerine her dokunduğunuzda parmak izinizi emen bir obje ile çalışıyorsanız eldiven takmak zorundasınızdır. Cam fanusunuzun temiz olmasını sağlamak ve toprak, taş ve dikenli bitkilerden elinizi korumak için bahçe eldivenlerine ihtiyacınız olabilir.
- Cımbız: Olmazsa olmazların başında cımbızlar gelir. Çünkü dar boğazlı ya da uzun cam fanuslar ile çalışırken parmaklarınızın girmediği yere uzun cımbızlar ile müdahale edebilirsiniz.
- Torf: Terraryum bitkilerinizi ekeceğiniz toprak tipi torf denilen birşey. Fakat her torf her bitkiye göredir diye bir kural yok! Bu yüzden seçtiğiniz bitkilere özel torfu teknik destek alabileceğiniz bir yerden almalısınız. Örneğin yapı marketlerin bahçe reyonundaki görevlilerden bitkilerinize uygun torfu isteyebilirsiniz.
- Sphagnum: Bu değişik isme sahip olan şey, teraryum ekosistemindeki nem dengesini sağlamak için kullanılıyor. Çakıl taşlarının üzerine dökülüp , sistemde filtre olarak görev yapıyor.
- Karbon: Teraryum sisteminizin hava kalitesini arttırmak , içerisinde bakteri ve zararlı küflerin oluşumunu engellemek için karbon kullanılması şart. Peki karbon nedir? Aslında bildiğimiz kara kömür. Tek farkı büyük parçalar halinde değilde ufak toz halinde olması. İster balık satan akvaryumlardan temin edebilirsiniz , istersenizde kendiniz kömürü kırıp toz haline getirip kullanabilirsiniz.
- Pruvazire Şekilde Su Fışkırtan Fısfıs: Çok havalı bir başlık gibi oldu ama aslında her evde bulunan bitmiş cam sil kutularının içerisine su doldurun işte size pruvarize su fışkırtan fısfıs. Bunu temin etmenizdeki esas amaç terraryum sisteminize can suyunu vermek.
- Terraryum Sistemine Uygun Bitkiler: Ve sonunda! Teraryum sisteminiz içerisinde kullanacağınız bitkileri iyice araştırıp , öğrendikten sonra birbirleri ile iyi anlaşan bitkilerinizi seçmiş olmalısınız. Daha önce de dediğimiz gibi bitkiye para vermeden basit yollu bir teraryum yapacak iseniz; park ve bahçelerdeki duvar diplerinden yabani otları, yosunları toplayıp mini bahçenizi hazırlayabilirsiniz.
- Bitkiler: İşte nihayet! En eğlenceli malzeme! Teraryum bitkilerini araştırın, okuyun, öğrenin. Seçiminizi yapın ve çiçekçinin yolunu tutun. Yosun ve minik yabani bitki örtüleri için parkların bahçelerin kuytu nemli köşelerine bakınmayı da unutmayın!
Teraryum Yapım Aşamaları:
Yukarıda saymış olduğumuz tüm malzemeleri tedarik ettiğimize göre artık kolları sıvayıp ilk terraryumumuzu yapabiliriz. İlk olarak, kavanozun içinde herhangi bir kirli yüzey kalmayana kadar güzelce yıkayalım. Ardından kuru bez ile en ufak su zerresi kalmayacak şekilde kurulayalım. Herhangi bir su zerresi ya da kirli yüzey kalırsa cam fanusunuza dışardan bakıldığında kolayca göze çarpacaktır.
Sıra geldi mini dünyamızın çekirdeğini oluşturmaya. Aynı dünyamızda olduğu gibi çekirdek en sert kısım. Tüm çakıl taşlarını cam fanusumuzun en dibine eşit şekilde bir katman oluşturacak şekilde dökelim. Çakıl taşlarının en dipte olmasının sebebi ; teraryumu suladığımızda dibe çöken suyun nem oluşumunu sağlaması ve toprak için sağlam bir temel oluşturup , sistem içindeki bitkilerin kolayca çürümesini engellemesi.
Çakıl taşlarından sonra sphagnumu, eğer temin edemediyseniz elyafı, yerleştirin. Sphagnum tabakasının üzerine de aktif karbon veya kömür parçacıklarını ekleyin. Ve son katman: torf.
En alt katmandan sonra sphagnunuyu ekliyoruz. Sphagnunun üzerine toz haline getirdiğimiz kömür parçalarını ekliyoruz. Bitkilerden önce son katmanı torf’u ekledikten sonra en güzel aşamaya geçebiliriz.
Torf katmanını oluşturduktan sonra bitkileri ekmek için aynı fidan ekercesine ufak çukurlar kazıp bitkilerinizi ekin. Ekim işlemi en hassas ve en nazik davranacağınız kısım. Bu yüzden bitkilerin köklerine zarar vermeden temin ettiğiniz uzun cımbızlar ile bitkilerinizi yerleştirin. Eğer uzun ebatlı cımbız bulamadıysanız uzun çöp şişleri biz cımbız edasıyla kullanabilirsiniz. Bitkilerin yerleşiminden sonra can suyunu verip terraryum sisteminizi tamamlamış oluyoruz.
Artık Teraryumumuz kaba hatları ile tamam! Gerisi sizin hayal gücünüze kalmış. Mini bahçenizi hediye edeceğiniz kişiye ya da evinizin dekoruna göre süsleyebilirsiniz. Sevgilinize hediye edecekseniz, ufak sevgili figürlerini , bank ya da ahşap masaları sanat atölyelerinden temin edip süsleme işlemini yapabilirsiniz. Dediğimiz gibi hayal gücünüz neyi elverdiyse, onu sisteminize ekleyebilirsiniz.
Teraryum Bakımı Nasıl Yapılır?
Teraryumu sonunda yaptık ve evimizin en güzel köşesine koyduk. Baktıkça bakasımız geliyor ve her baktığımızda gurur duyup herkese göstermek istiyoruz. Fakat bakım yapmazsak çok geçmeden yüzüne bakılmayacak hale gelebileceğinizde unutmayalım. Bu yüzden çok zor olmayan fakat dikkat edilmesi gereken birkaç püf nokta var bunları kesinlikle göz ardı etmemelisiniz.
Önceliğimiz toprak. Bitkilerin içinde olduğu torfumuzun içine kesinlike gübre katmayın. Eğer gübreleme yaparsak , bitkiler çok hızlı büyüyecek ve terraryum fanusunuz bitkilerinize dar gelecektir. Kabına sığmayan bitkiler , kendileri için ideal toprağa ulaşamadıkları için yavaş yavaş ölmeye başlayacaklardır. Bu yüzden kesinlikle gübreleme yapmadan torfun kendi besin seviyesi ile bitkilerimizi baş başa bırakıyoruz. En ideal toprak değişimi 2 yılda bir torf katmanının en üstünü yenilemektir.
Sıra geldi suya. Teraryumlar yazımızın başında da dediğimiz gibi ekosistemik yapılarında nem ve buna bağlı olacak şekilde hazırlandıklarından dolayı çok fazla suya ihtiyaç duymazlar. Çok fazla sulama fayda’dan çok zarara yol açacaktır. Çok fazla su her bitkide olduğu gibi kökleri çürütür. Teraryumunuzu sulanması gerektiğini anlamak için toprağına parmağınızla hafifçe bastırın. Bastırdığınız toprak hafi çöküyor , nefes alıyormuş gibi nemliyse sulamanıza gerek yok demektir. Fakat kuruluk hissediyorsanız çok fazla olmayacak şekilde hafifçe sulamanızda yarar var.
Ufak bir dipnot: Eğer cam fanusunuzun camları buharlanıyorsa, büyük ihtimalle fazla sulama yapmışsınız demektir. Fazla nemlenme ve buharlanma durumlarında fanusunuzun camını birkaç saaat açın ki fazla nem buharlaşıp dışarı kaçsın.
Sıra geldi her bitkide olduğu gibi en çok sorulan ve bilinmesi en çok istenilen konu ışık ve ısıya. Terraryumlar ısı ve ışığa yapıları itibari ile çok hassastırlar. Bitkiler cam fanus içerisinde yaşadıkları için direk olarak güneş ışığı ile temas ettirildiğinde camın da gücü ile bitkiler yanabilir. Teraryumlar’ın çok fazla gölgede kalmalarıda iyi birşey değildir. O zaman yine aynı klişe cümle ile karşı karşıyayız. Ne güneşte kalacak ne de gölgede:) Aslında doğru yeri siz evinizin yapısına göre belirleyeceksiniz. Çok karanlık olmayan fakat günün belli saatlerinde güneş alan fakat direk cam fanusun üzerine güneş ışınlarının düşmediği biryer teraryumunuz için en ideal yerdir. Teraryum bakımlarında en çok sorulan soruların başında cam kısmının yosun tutması ya da kavrulması sorulur. Bunların cevablarını ilk okulda gördüğümüz fen bilgisi dersinden aldık aslında. Eğer cam çok fazla güneş ışığına maruz kaldıysa o yüzey fazla yosunlaşma yapmıştır. Ve size beni biraz gölgeye al demeye çalışıyordur. Ayrıca kış aylarında kalorifer peteklerine yakın yerde duran teraryumlar kuruyup ölürler. Bu yüzden oda sıcaklığında ve kaloriferden uzak yerlerde tutmanızda yarar var.
En zor bakım işlemlerini hallettiysek sıra geldi en basiti ve sürekli yapılması gerekene. Teraryum fanusunuzu temiz tutun. Temiz tutmaktan kastımız dökülmüş , kurumuş ya da çürümüş yaprakları cam fanusunuzun içerisinden çıkarın. Fanusunuzun camının her daim temiz görünmesini sağlamak sürekli tozunu alın. Temizliğinizi yaparkende su harici başka hiçbir kimyasal temizlik maddesi kullanmayın.